Trong nền văn hóa đậm chất Việt Nam, việc tổ chức lễ cúng giỗ cha mẹ không chỉ là một phần của truyền thống, mà còn là biểu hiện cao quý của tình cảm gia đình và sự tôn trọng đối với tổ tiên. Đối với người Việt, lòng "Hiếu" không chỉ đơn giản là lời nói, mà còn được thể hiện qua những hành động cụ thể, trong đó có việc tổ chức lễ cúng ngày giỗ với sự tận tụy và chu đáo. Đây không chỉ là dịp để bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc về công ơn sinh thành, mà còn là cơ hội để mỗi thành viên trong gia đình cùng nhau gìn giữ và truyền bá những giá trị truyền thống của dân tộc. Vậy lễ cúng giỗ cha mẹ mang ý nghĩa gì và cần chuẩn bị như thế nào để đảm bảo sự trang trọng và đầy đủ? Hãy cùng Phúc An Viên khám phá chi tiết trong bài viết sau đây.
Ngày giỗ, còn được gọi là kỵ nhật, là dịp hàng năm mà người sống mời gia tiên cùng người thân đã qua đời trở về nhà. Đây không chỉ là lễ cúng mà còn là cơ hội để con cháu tụ họp, tỏ lòng thương nhớ và hiếu kính đến cha mẹ, ông bà, cầu mong họ sẽ che chở và phù hộ cho toàn bộ dòng họ. Trong truyền thống Việt Nam, có nhiều ngày cúng giỗ khác nhau như cúng 49 ngày, cúng 100 ngày, ngày giỗ đầu, giỗ cuối, và giỗ thường.
Trong khoảng thời gian từ ngày mất đến ngày thứ 49, việc chuẩn bị lễ cúng đòi hỏi việc sửa soạn thường xuyên và đầy đủ hàng ngày. Điều này bao gồm việc chuẩn bị mâm cơm với các món mặn và hoa quả, cùng với việc đốt hương và nến trên bàn thờ. Tuy nhiên, cho đến ngày thứ 49, gia đình có thể chưa biết chính xác lễ vật cần chuẩn bị cho lễ cúng giỗ. Vậy nên, mua đồ cúng chay thường bao gồm những thứ sau:
Ngày cúng 100 ngày thường đơn giản hơn so với ngày cúng 49 ngày và các ngày giỗ khác. Lễ vật cúng cũng tương tự như 49 ngày, nhưng thường không mời khách đến tham gia ăn uống, mà chỉ dành cho con cháu nhận lộc.
Cách cúng cũng đơn giản hơn, với gia chủ ăn mặc chỉnh tề và trang nghiêm, trong khi các con cháu đứng đằng sau, chắp tay lễ 3 vái để gia chủ đọc văn khấn. Sau khi hoàn thành văn khấn, lễ tạ 4 lễ, lễ cúng được coi là hoàn thành.
Ngày giỗ đầu luôn được coi trọng không kém cạnh lễ cúng 49 ngày, bất kể ở gia đình hoặc địa phương nào. Các lễ vật mà gia chủ cần chuẩn bị cho ngày này bao gồm:
Trong ngày giỗ hết, việc sắm đồ cúng cũng tương tự như ngày giỗ đầu, với mâm cơm cúng và các vật phẩm khác như hương nến, tiền vàng, quần áo giấy, ngựa giấy, hình nhân, và các vật phẩm khác. Tuy nhiên, điểm khác biệt là trong ngày giỗ hết, gia đình sẽ tiến hành hóa hết những đồ tang như quần áo tang, khăn tang, phướn, cờ, gậy chống, rèm xô. Điều này được coi là một cách thể hiện rằng gia đình đã kết thúc tang kỳ, đồng thời tôn trọng và ghi nhớ đến người đã khuất theo cách truyền thống.
Ngày giỗ thường được tổ chức hàng năm, còn được gọi là cúng giỗ 3 năm sau khi mất, thường có quy mô nhỏ gọn và đơn giản hơn. Trong ngày này, lòng thành của con cháu là trọng yếu. Thông thường, lễ cúng này sẽ được chia thành hai ngày: ngày trước ngày giỗ gọi là lễ tiên thường, và ngày hôm sau là lễ chính kỵ.
Trong ngày tiên thường, gia chủ cùng với mâm lễ vật đã chuẩn bị sẵn sàng, đứng trang nghiêm và chắp tay lễ ba lần, sau đó đọc văn khấn mời gia tiên. Sau khi mời xong gia tiên, lễ kết thúc và chuẩn bị cho ngày lễ chính kỵ vào ngày hôm sau.
Ngày lễ chính kỵ, khánh mời người đã mất và sau đó mời tổ tiên về dự giỗ. Sau ba tuần hương, gia đình sẽ hạ lễ cho con cháu thụ lộc. Buổi lễ cúng giỗ có thể được tổ chức vào buổi sáng hoặc buổi chiều, tùy thuộc vào thời gian của gia đình.
– Không nếm thức ăn trước khi cúng. Việc nếm thử thức ăn trước khi bày lên mâm cúng được coi là thiếu tôn trọng đối với người đã khuất.
– Tránh đặt lên mâm cúng các món sống hoặc món tanh như gỏi cá, lươn, cũng như không cúng các loại thịt nhạy cảm như thịt chó, mèo, vịt... Cũng không nên cúng những món mà người đã mất khi còn sống không ưa thích.
– Sắp xếp chén bát riêng biệt cho việc cúng giỗ. Sử dụng bát đũa mới, không dùng những đồ mà người sống đang sử dụng.
– Không nên sử dụng hoa quả giả khi thắp hương. Việc sử dụng hoa tươi và quả ngọt để thắp hương cho người đã khuất là biểu hiện của lòng thành kính, do đó tránh sử dụng hoa và quả giả.
Theo truyền thống, nghi lễ cúng giỗ thường kéo dài đến năm đời, sau đó mới dừng lại. Cụ thể, thế hệ con thờ cha mẹ là thờ một đời, thế hệ cháu thờ ông bà nội ngoại là thờ hai đời, thế hệ chắt thờ ông bà cố là thờ ba đời, và thế hệ chút thờ ông bà sơ là thờ bốn đời. Khi ông bà trở thành đời thứ năm, việc thờ phụng sẽ dừng lại, theo nguyên tắc "Ngũ đại mai thần chủ", thể hiện mong muốn vong linh tổ tiên được siêu thoát theo thời gian.
Tuy nhiên, trong thực tế hiện đại, việc thực hiện nghi lễ này đã có nhiều sự thay đổi. Nhiều gia đình hiện chỉ thực hiện cúng giỗ đến đời thứ ba trước khi dừng lại. Sự thay đổi này không chỉ phản ánh sự điều chỉnh để phù hợp với điều kiện sống hiện đại mà còn thể hiện sự linh hoạt trong cách người Việt duy trì và phát huy truyền thống tâm linh của mình.
– Đám giỗ cho người chết trẻ (chết yểu) thường không được tổ chức theo tập quán truyền thống. Thay vào đó, sau khi tang kỳ kết thúc, có thể chuyển di ảnh lên bàn thờ để coi là việc cúng giỗ đã kết thúc. Tuy nhiên, ngày nay, một số gia đình vẫn tổ chức giỗ cho con cháu không may chết trẻ để bày tỏ lòng thương xót và tôn vinh họ.
Trên đây là tổng hợp thông tin về các ngày cúng giỗ quan trọng cũng như cách thức thực hiện nghi thức cúng sao cho đúng chuẩn. Hy vọng thông tin trên sẽ giúp nhiều gia đình nắm rõ được tổng quan về nghi thức quan trọng này, góp phần mang lại những buổi cúng giỗ đầy trang trọng.
