Vùng đất Tây Tạng luôn mang trong mình một sức hút bí ẩn, khiến cho mỗi khi được nhắc đến, người ta không thể không liên tưởng đến một thế giới tâm linh phong phú và một di sản Phật giáo sâu sắc, đậm chất lịch sử. Tuy nhiên, điều ít người biết là Tây Tạng còn nổi tiếng với nghi lễ an táng độc đáo, và trong đó, điểu táng đặc biệt là một phần không thể thiếu của văn hóa độc đáo ở đây. Trong bài viết dưới đây, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu và khám phá chi tiết về tập tục này thông qua góc nhìn của Phúc An Viên.
Nghi lễ điểu táng, còn được biết đến dưới tên gọi "khất thực cho chim", đặc trưng bởi những câu chuyện rùng rợn được truyền tai từ người Tây Tạng. Không giống như các nền văn hóa khác, hình thức này không mai táng người đã khuất trong lòng đất. Thay vào đó, người Tây Tạng đưa thi thể lên núi và thực hiện việc phân xác để làm thức ăn cho đàn kền kền đói.
Đối với cư dân địa phương tại đây, họ tin rằng người đã qua đời chỉ để lại phần "con" và điều quan trọng hơn cả là linh hồn. Sau ba ngày kể từ khi rời bỏ thế gian này, thi thể bị cấm động vào, chỉ duy nhất phần đỉnh đầu vẫn tồn tại ý thức vào thời điểm đó.
Tại khu vực điểu táng thuộc thung lũng Larung (vùng Garze, Tây Tạng), bầu trời thường bị che phủ bởi những đàn kền kền đói chuẩn bị thực hiện nghi lễ. Trong văn hóa của người Tây Tạng, kền kền được coi là linh vật thiêng và là thiên sứ của người đã qua đời. Theo quan điểm của Phật Giáo Kim Cương Thừa, họ tin rằng người thân của người đã khuất sẽ chứng kiến trực tiếp nghi thức điểu táng này để hiểu về sự "vô thường" của cuộc sống, từ đó tự thức tỉnh nhận thức về bản thân mình.
Hình thức điểu táng ở Tây Tạng bao gồm hai loại chính: cơ bản và long trọng. Người dân làng và những dân du mục ở những vùng hẻo lánh thường ưa chuộng hình thức điểu táng cơ bản. Sau khi thi thể được vệ sinh sạch sẽ, người chết sẽ được mang lên núi và đàn kền kền sẽ tự tìm đến để phân xác.
Trong điểu táng long trọng, quy trình trở nên phức tạp và trang trọng hơn nhiều. Ban đầu, các Lạt Ma sẽ cầu nguyện cho người đã khuất, người đặt ở tư thế ngồi suốt 24 giờ. Sau khi các bài trú (mantra) được thể hiện để giải thoát linh hồn, thi thể sẽ được rửa sạch và bọc bên ngoài lớp vải trắng. Gia đình phải dừng lại mọi hoạt động, thậm chí không khóc để an ủi linh hồn, giúp họ yên bình rời đi và đi đến thiên đàng.
Tiếp theo, xương cột sống sẽ được phá vỡ để dễ dàng vận chuyển thi thể đến nơi an táng. Một thành viên trong gia đình hoặc người thân sẽ mang thi thể trên lưng. Nghi lễ điểu táng thường diễn ra vào lúc bình minh, khi mặt trời mọc, gia đình đi cùng để tụng kinh và chơi nhạc đám tang, tuy nhiên họ phải giữ một khoảng cách cố định với người chết. Các Lạt Ma tiếp tục tụng kinh để chuộc lại tội lỗi của linh hồn và sau đó thi thể được đặt nằm sấp xuống mặt đá. Các bậc thầy hoặc người xử lý xác chết (Rogyapa) sẽ đốt cây bách xù để tạo hương thơm thu hút đàn kền kền và bắt đầu phân xác. Từ tóc đến nội tạng, từng phần thi thể được bóc tách và ném cho đàn kền kền. Rogyapa tiếp tục đập phần xương còn lại, sau đó trộn với bột lúa mạch để động viên đàn kền kền ăn dễ dàng hơn.
Người Tây Tạng khuyến khích mọi người đến xem tang lễ và chứng kiến quá trình điểu táng để nhận thức rõ về sự vô thường của cuộc sống. Điều này giúp họ đối diện với cái chết và nắm vững giáo lý "cái chết không tha một ai", một bài học thường được dạy trong các tu viện. Tuy nhiên, tham gia vào các lễ tang điểu táng thường chỉ dành cho người dân nơi đây, và hiếm khi được phép với người ngoại địa.
Đại đa số người dân Tây Tạng theo Phật Giáo Kim Cương Thừa, tin rằng Kền Kền là biểu tượng của các Dakini - Vị du hành nữ trên không trung, được gọi bằng tên gọi khác là Không Hành Nữ để tôn trọng hơn.
Dakini được xem là sự hợp nhất giữa Tánh Không và Trí Huệ, cũng là biểu tượng cho năng lượng giác ngộ của mỗi người. Do đó, việc bố thí thân xác cho kền kền khi một người mất là một dấu hiệu của may mắn và vinh dự.
Kền kền được xem như một liên kết giữa thế giới vật chất và thế giới vĩnh hằng. Theo quan niệm của người Tây Tạng, kền kền như thiên sứ, giúp linh hồn của người đã khuất được chuyển kiếp một cách toàn vẹn. Theo Phật Giáo Kim Cương Thừa, linh hồn là trọng tâm của cuộc sống con người. Khi trở về cõi niết bàn, linh hồn tồn tại vĩnh viễn, còn thân xác chỉ là "chiếc thuyền rỗng" mục rữa. Thực hành giáo lý Tong - Len (Cho và Nhận) trong suốt cuộc đời, kể cả khi đối mặt với cái chết, người Tây Tạng sẵn lòng hiến dâng hết mọi thứ còn có, trở về với thế giới.
Kền kền được tôn vinh là những "chim Thánh" chỉ ăn xác người chết mà không tấn công bất kỳ ai hoặc động vật nào khác gần đó. Nếu kền kền chưa rỉa hết thì linh hồn người chết chưa được siêu thoát. Lạt Ma sẽ mang hài cốt đi hỏa táng và cầu nguyện để chuộc lại tội lỗi của linh hồn.
Tóm lại, dù là điểu táng hay bát cứ lễ an táng nào cũng đều giúp người thân chuyển kiếp sang cuộc sống mới, tiếp tục vòng luân hồi, dù là qua hình thức chôn cất hay sự giúp đỡ của chim kền kền. Ở những ngọn đồi cổ xưa của Tây Tạng, dưới ánh bình minh, người thân luôn cảm nhận linh hồn người đã mất đi một cách thanh thản, không còn bị ràng buộc bởi bất kỳ điều gì ở kiếp này.
Tục điểu táng ở Tây Tạng thực sự là một trong những nghi lễ mai táng rùng rợn nhất trên thế giới. Không ai có thể tưởng tượng rằng sau khi chết, cơ thể của mình sẽ trở thành thức ăn cho đám kền kền. Tuy nhiên, với người Tây Tạng, đây là một quy luật tự nhiên. Họ tin rằng Phật giáo là lòng từ bi, bao gồm lòng từ bi đối với tất cả các loài động vật. Hơn nữa, khi con người qua đời, chỉ còn lại là thân xác vô tri, không còn ý thức. Do đó, họ coi việc trở thành thức ăn cho động vật là một hành động ý nghĩa.
Lý do chọn chim kền kền chính là vì người Tây Tạng coi chúng là "điểu thần". Tin rằng khi để cho chim kền kền ăn, linh hồn của người chết sẽ nhanh chóng đi đến thiên đàng.
Bên cạnh vấn đề tôn giáo, tục lệ mai táng này còn phản ánh đặc tính khắc nghiệt của vùng đất Tây Tạng. Đây là nơi đất đai hiếm hoi, chỉ toàn là đá cứng và lạnh giá. Lớp đất mỏng manh, không đủ để thực hiện việc chôn cất. Gỗ cũng rất khan hiếm để thực hiện hỏa táng. Hơn nữa, người dân thường sống di cư trên lưng ngựa và sử dụng nước tự nhiên để uống, do đó việc thả trôi xác không phù hợp. Chỉ có chim kền kền bay lượn trên bầu trời là rất phổ biến, vì vậy việc chọn lựa tục lệ điểu táng trong vùng này cũng có lý do của nó.
Mặc dù tục lệ điểu táng nghe có vẻ kinh khủng, nhưng thực ra, khi tìm hiểu sâu hơn, người ta mới thấy sự ý nghĩa và lý do đằng sau. Điều này cần được coi như một phương pháp an táng phù hợp nhất ở Tây Tạng và cũng đồng thời là một trong những nét văn hóa độc đáo của thế giới.
Thông qua việc tìm hiểu về điểu táng và những hình thức mai táng của người dân Tây Tạng, chúng ta có cái nhìn rõ hơn về nghi lễ này và sự tôn trọng, niềm tin sâu sắc của người Tây Tạng đối với văn hóa và tôn giáo của họ. Tuy có thể gây ám ảnh hoặc đầy bí ẩn đối với người ngoại địa, nhưng điểu táng vẫn là một phần không thể tách rời của văn hóa và định hình tôn giáo cho người Tây Tạng, mang theo sự tôn trọng sâu sắc và niềm tin chắc chắn vào đạo Phật.
