Thủ tục tổ chức tang lễ trong văn hóa Việt không hề đơn giản. Mỗi địa phương hay mỗi gia đình đều có những quy định, tập quán riêng biệt. Mặc dù vậy, có một quy trình tang lễ được coi là chuẩn mực, theo các phong tục truyền thống của người Việt Nam đã được lưu giữ và truyền đạt qua nhiều thế hệ. Hãy cùng Phúc An Viên khám phá chi tiết hơn thông qua bài viết dưới đây nhé.
Theo phong tục tập quán của người Việt Nam, các thủ tục quan trọng không thể thiếu trong tổ chức tang lễ bao gồm:
Nghi lễ lập bàn thờ vong là một phần không thể thiếu trong thủ tục tổ chức tang lễ cho người đã qua đời. Đây là một nghi thức quan trọng được thực hiện trước khi khâm liệm, và bàn thờ vong thường được đặt trước cửa nhà, trên một chiếc bàn rộng.
Trên bàn thờ vong, những vật phẩm cần có bao gồm bài vị, mâm ngũ quả, bát hương, thẻ hương và hình ảnh của người đã mất. Bát hương trên bàn thờ thường được làm từ một phần của cây chuối. Trong trường hợp đám tang, chỉ sử dụng một loại hương duy nhất, thường là hương đen. Hai bên của bàn thờ vong thường có đặt hai cây chuối non, được cắm vào bình.
Một điều đặc biệt ít người biết đến là cạnh của bàn thờ vong thường có một chiếc thang làm từ rọc chuối. Chiếc thang này thường có chiều dài khoảng 50 cm. Điều này cho thấy việc sử dụng cây chuối là một phần không thể thiếu trong đám tang. Theo quan niệm cổ xưa, cây chuối được xem như biểu tượng của sự đoàn kết, tình thân thuộc, sự che chở, yêu thương và sự giúp đỡ lẫn nhau trong gia đình. Hơn nữa, cây chuối còn được xem là biểu tượng của sự ngay thẳng, lòng trung hiếu và sự chân thành.
Thủ tục tổ chức tang lễ cho người đã qua đời cũng bao gồm việc tiến hành nghi thức khâm liệm. Sau khi kết thúc hồi kèn trống dài, nghi thức tiếp theo được thực hiện là lấy ra khăn và đũa. Đồng thời, người thân sẽ gói cả thi thể của người mất bằng vải trắng và đặt họ vào áo quan. Gáy của người mất thường được đặt trên hai chiếc bát ăn cơm đặt chồng lên nhau.
Ở một số nơi, có quan niệm là đặt một bộ tam cúc vào bên trong quan tài với mục đích trừ tùng. Quan tài thường được đặt ở trung tâm gian nhà và đồng thời song song với bàn thờ tổ tiên. Chiếc quan tài thường được đặt lên hai đoạn cây chuối. Trong trường hợp người mất mắc bệnh phù thũng, có thể sử dụng gạo rang, cám rang hoặc chè khô rắc vào bên trong quan tài để hút ẩm.
Ngoài ra, trên nắp quan tài thường có một nến được thắp suốt 24/24 giờ và một bát cơm kèm theo một quả trứng luộc. Đây là những nghi lễ cốt lõi thường thấy trong quá trình chuẩn bị tang lễ cho người đã khuất.
Tất cả khăn tang cho con cháu và gia quyến sẽ được chuẩn bị đầy đủ và đặt trên một chiếc mâm được đặt trên hương án. Trong nghi lễ này, con cháu sẽ quỳ dưới chiếu và thường là con trưởng sẽ phân phát khăn tang cho gia đình. Nếu có người vắng mặt, họ sẽ được để lại một chỗ trống trên mâm. Màu sắc và cách quấn khăn tang sẽ thay đổi tùy thuộc vào thứ bậc của người đã mất.
Việc đội khăn tang sẽ tiếp tục cho đến khi đám tang kết thúc. Riêng vợ, chồng và con cái sẽ phải đội khăn cho đến ngày giỗ. Tuy nhiên, ngày nay, việc này có thể được thay thế bằng việc đeo một tấm băng đen trước ngực.
Nghi thức phúng viếng là lễ cúng mà người thân, bạn bè, người hàng xóm và cả làng đến chia buồn với gia đình của người đã mất. Trong thủ tục tổ chức tang lễ này, họ thường mang theo tiền vàng, hương, hoa, rượu, gạo, nến và tiền mặt để viếng cho gia đình đang tang. Họ sẽ thắp những nén hương cuối cùng để thể hiện lòng thương tiếc sâu sắc đối với người đã qua đời và để chia sẻ nỗi đau với gia đình.
Mỗi lần một đoàn người đến để phúng viếng, thường có tiếng kèn và trống được thổi lên để tôn vinh người đã khuất. Điều này là một phần quan trọng của nghi lễ để tôn trọng và gửi đi người đã qua đời.
Nghi lễ tế vong không phải lúc nào cũng có trong mọi thủ tục tổ chức tang lễ, tùy thuộc vào từng vùng miền khác nhau. Nếu có, nghi lễ này thường diễn ra vào buổi tối, thời điểm mà những người đến phúng đã về hết.
Ở phía đối diện bàn thờ vong, thường sẽ có một chiếc bàn được đặt, trên đó có bình hương, chai rượu, một đĩa thịt luộc và một đĩa xôi. Trách nhiệm của người chủ tế là dâng và thực hiện lễ tế.
Đây chỉ là một phần của quy trình tang lễ, và nghi lễ này có thể thay đổi tùy thuộc vào vùng miền, văn hóa hoặc truyền thống cụ thể của từng cộng đồng.
Nghi lễ quay linh cữu thường được tiến hành vào lúc 12 giờ đêm. Quan tài sẽ được đặt ngang với ngôi nhà, với đầu quan tài hướng về bàn thờ và chân hướng ra cửa. Theo quan niệm của người xưa, nếu quan tài được đặt ngược lại, người đã mất sẽ không thể rời khỏi ngôi nhà.
Sau khi hoàn thành việc quay linh cữu, người nhà thường có thể đi nghỉ, chỉ để lại một số người để trông nom và thắp hương cho người đã mất. Điều này được xem là một phần quan trọng của thủ tục tổ chức tang lễ, đồng thời cũng là thời điểm để người thân thể hiện lòng tôn kính và ghi nhớ đến người đã qua đời.
Nghi lễ tế cơm thường được tiến hành vào buổi sáng sớm, khoảng 1 tiếng trước khi cất đám. Lễ cúng thường bao gồm một bát cơm, đĩa muối, một quả trứng luộc và một chén nước. Mục đích chính của nghi lễ này là để người đã mất được ăn no trước khi ra đi.
Đây là một phần không thể thiếu trong nghi lễ chuẩn bị cho người đã khuất, thể hiện lòng tri ân và chia sẻ với người mất trước khi họ bước vào hành trình tiếp theo.
Trước khi tiến hành cất đám, thường có nghi thức mà thầy cúng sẽ đọc văn tế và dùng một cây dao để chém 3 nhát lên áo quan của người đã qua đời. Nghi lễ này mang ý nghĩa xua đuổi tà ma và ác quỷ, giúp linh hồn bình an, yên bình khi lên đường về cõi bình an.
Sau khi hoàn thành nghi lễ này, quan tài sẽ được đậy kín lại và đưa lên xe tang. Nghi lễ cất đám thường tuân theo một thứ tự cụ thể: đầu tiên là các linh vật Phật giáo, sau đó là long kiệu, cờ phướn, cầu kiểu và linh sa. Tiếp theo là cờ tang, nhóm người đội kèn và cuối cùng là xe tang, người thân và cả làng xóm.
Mỗi bước trong thủ tục tổ chức tang lễ này có ý nghĩa đặc biệt và được tổ chức cẩn thận để tôn vinh người đã qua đời và để linh hồn họ được tiến vào hành trình tiếp theo một cách an lành và trang nghiêm.
Nghi lễ cuối cùng trong thủ tục tổ chức tang lễ thường là hạ huyệt. Huyệt mộ đã được người thân đào sẵn. Quan tài sau đó sẽ được đặt xuống huyệt mộ vào thời điểm phù hợp. Người con trưởng thường là người đầu tiên lấp đất lên mộ, tiếp theo là các con và người thân trong gia đình, bạn bè, và người làng xóm.
Tại thời điểm này, mộ còn chưa được hoàn chỉnh một cách chi tiết. Sau khi đất đã được lấp đầy, người thân thường thắp hương và đặt một bát cơm lên mộ. Có một quy tắc truyền thống là người đưa tang phải chọn một đường đi khác để về, không được đi đúng con đường như khi đi đưa tang.
Thủ tục tổ chức tang lễ ở Việt Nam khá là cầu kỳ và phong phú. Tuy nhiên, đây là một phần quan trọng của di sản văn hóa của người Việt, đáng được giữ gìn và bảo tồn. Hy vọng thông tin trong bài viết này đã giúp mọi người hiểu thêm về văn hóa truyền thống của người Việt Nam. Việc hiểu và tôn trọng những nghi lễ truyền thống này không chỉ là cách gìn giữ di sản văn hóa mà còn là cách để tôn trọng và ghi nhớ đến người đã khuất.
